گرچه دوران سالمندي به ۶۰ سال و بالاتر اطلاق می گردد ولی تغییرات سالمندي از سالها قبل آغاز می شود. توجه به تغذیه در این دوران به دلیل تغییر نیازهاي تغذیه اي بدن از اهمیت به سزایی برخوردار است. نیاز سالمندان به مواد مغذي متاثر از داروها، بیماریها و پدیده هاي بیولوژیکی دوران میانسالی و سالمندي بوده و در افراد مختلف با یکدیگر متفاوت است.

مهمترین توصیه تغذیه اي براي این سنین ، تهیه غذاهاي ساده و کم حجم است به شکلی که تمامی نیازهاي فرد به مواد مغذي تامین گردد و در عین حال متناسب با فرهنگ مصرف او باشد. انتخاب نوع غذا در برنامه غذایی روزانه از اهمیت خاصی برخوردار است. نکته اساسی در برنامه غذایی سالمندان، مصرف مواد غذایی کم چربی و کم کلسترول (مانند شیر ولبنیات کم چرب، کاهش مصرف روغن، کره، خامه و ...) ، کم نمک و پر فیبر است.

در اینجا  گروه های غذایی با مقادیر توصیه شده به عنوان راهنماي مصرف معرفی شده اند. مصرف متنوع و متعادل مواد غذایی از همه گروههاي غذایی اصلی در روز توصیه می شود.
 

نیازهاي تغذیه اي خاص سالمندان

-درافراد مسن مصرف روزانه ۸-۶ لیوان مایعات ترجیحا“ آب براي پیشگیري از یبوست وکم آبی بدن توصیه کنید، زیرا افراد مسن علیرغم نیاز واقعی به مایعات کمتر احساس تشنگی می کنند و به همین دلیل بیشترمستعد کم آبی بدن و یبوست هستند.

-با افزایش سن نیاز به انرژي کاهش می یابد به همین علت نیاز متابولیسمی بدن به انرژي از سایرگروههاي سنی کمتراست. افراد مسن فعالیت بدنی کمتري دارند و در نتیجه نیازمند غذاي کمتري براي ثابت نگهداشتن وزنشان هستند.براي محدود کردن دریافت انرژي، توصیه کنید غذاهاي کم حجم و غنی از مواد مغذي را بیشتر مصرف کنند و مصرف مواد شیرین و چربیها را نیز کاهش دهند .

-از آنجاکه در سالمندان نیاز به انرژي کاهش می یابد، پروتئین مورد نیاز بدن باید از منابع با کیفیت بالا (از لحاظ پروتئین) مانند گوشتهاي کم چربی، مرغ، ماهی، سفیده تخم مرغ، فرآورده هاي لبنی بدون چربی یا کم چربی تامین شود. غلات و حبوبات نیز از منابع گیاهی پروتئین هستند که اگر با هم مصرف شوند تمامی اسیدهاي امینه ضروري مورد نیاز بدن را تامین می کنند. پروتئین حدود ۱۵ % کل انرژي روزانه را تشکیل می دهد. توصیه کنیدحدود نصف پروتئین مصرفی روزانه از نوع حیوانی باشد (مانند انواع گوشت).

-مصرف چربیها باید در رژیم غذایی سالمندان محدود شود. دریافت چربی نباید بیش از ۳۰ % کل انرژي دریافتی در روز باشد، خصوصا سهم چربی اشباع (شامل چربی پنهان در گوشت ، انواع روغن جامد و کره) که باید تا حداکثر%۱۰ انرژي دریافتی روزانه کنترل شود. با افزایش سن مقدار توده چربی بدن سالمندان افزایش می یابد و در نتیجه احتمال چاقی و خطر ابتلا به بیماریهایی نظیر افزایش فشارخون ، دیابت و بیماریهاي قلبی و عروقی افزایش می یابد.کنترل شدید چربی خون براي سنین ۵۰ تا ۷۰ سال مفید است. بطور کلی باید میزان کلسترول مصرفی کمتراز ۳۰۰ میلی گرم در روز باشد.

-جذب کلسیم و ویتامین Dبدن با افزایش سن کاهش می یابد بنابراین با افزایش سن نیاز بدن به مصرف منابع غنی کلسیم ( مانند شیر ولبنیات)وتامین ویتامینD (استفاده از نور آفتاب) افزایش می یابد. مصرف جگر و روغن کبد ماهی براي تامین ویتامین Dتوصیه کنید. بر این اساس توصیه می شود زنان بالاي ۵۰ سال و همچنین همه بالغین بالاي ۶۰ سال ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ میلی گرم در روز کلسیم (مجموعا از طریق مصرف مواد غذایی غنی از کلسیم و مکمل دارویی) دریافت کنند.

-با افزایش سن توانایی جذب ویتامین ۱۲ بدن کاهش می یابد. مصرف مقدار مناسبی از گوشت قرمز، ماهی، شیر و تخم مرغ (طبق واحد اندازه گیري معرفی شده) به عنوان منابع ویتامین ۱۲ را مورد تاکید قرار دهید.

-کمبود ویتامین B6به علل مختلف در سالمندان شایع است زیرا با بالا رفتن سن متابولیسم این ویتامین افزایش و جذب آن کاهش می یابد. از طرف دیگر در سالمندان به علت مصرف ناکافی گوشت دریافت این ویتامین کاهش می یابد. توصیه کنید روزانه منابع غنی این ویتامین از جمله انواع گوشت، جگر، شیر، تخم مرغ، حبوبات و غلات کامل) پوست نگرفته) مصرف شود.

-کم خونی فقرآهن در سالمندان نسبت به افراد دیگر شیوع کمتري دارد اما در افرادي که غذاهاي کم انرژي مصرف می کنند و یا مشکوك به سوء تغذیه هستند شایع است. نیاز مردان و زنان سالمند به آهن یکسان است و میزان توصیه شده روزانه به طور متوسط ۷ میلی گرم است. زرده تخم مرغ، گوشت، ماهی، جگر، حبوبات و سبزي هاي برگ سبز تیره مانند جعفري، برگ چغندر،گشنیز و بخش هاي تیره برگ از منابع آهن می باشند.

-مصرف روي در سالمندان پایین است. بعلاوه ممکن است افراد مسن جذب روي کمتري نسبت به افراد جوانتر داشته باشند. برخی از عوامل شامل داروهایی که مصرف آنها در میانسالان شایع است مانند مکملهاي آهن و کلسیم می توانند جذب روي را مختل کرده و یا ترشح آن را در ادرار افزایش دهند واین مسئله منجر به کمبود روي در بدن شود. به همین دلیل براي این افراد معمولا مکمل روي تجویز می شود. جگر،گوشت، شیر، حبوبات و گندم از منابع غنی روي می باشند. برخی از علائم کمبود روي شبیه علائمی است که بطور طبیعی همزمان با سالمندي بروز می کند مانند کاهش حس چشایی و انواع درماتیت ها. اگر این علائم با کمبود روي همراه باشند علت اصلی علائم فوق ناشناخته باقی می ماند.

-منیزیم یکی از املاح موثر در استحکام و مقدار توده عضلانی بدن است. کمبود این عنصر نیز یکی از مشکلات تغذیه اي در سنین سالمندي می باشد و در سالمندان مبتلا به سوء تغذیه و سندرم هاي سوء جذب نیز بیشتر مشاهده می شود. منابع غذایی غنی از منیزیم عبارتند از: آجیل، لوبیاي سویا، دانه کامل ذرت، ملاس، ادویه ها، اسفناج، نخود سبز، جگر و گوشت گاو.

تغییرات فیزیولوژیکی در سنین سالمندي

با افزایش سن، میزان متابولیسم بدن افت می کند. زیرا فعالیت بدنی به طرز چشمگیري کاهش می یابد. افت کمی نیز در کاهش میزان متابولیسم در حالت استراحت(Resting Metabolic Rate)   رخ می دهد. کاهش متابولیسم در حالت استراحت (Resting Metabolic Rate) حاصل کاهش بافت بدون چربی بدن (Lean body mass) بوده که با افزایش سن پدید می آید. مقداري از افت متابولیسم در حالت استراحت به دلیل کاهش توانایی بدن در تولید انرژي است.

کاهش توده بافت نرم عضلانی از سنین حدود ۳۰ تا ۴۰ سالگی و کاهش توده چربی از حدود ۷۵ سالگی آغاز می شود. کاهش توده عضلانی به ویژه در مردان شایع تر است و ممکن است با کاهش وزن تظاهر نکند. با افزایش سن تجمع چربی در تنه افزایش می یابد و سبب افزایش خطر بیماریهاي قلبی عروقی و متابولیک می شود.

با افزایش سن، نسبت کمر به باسن (Waist-to-hip) افزایش می یابد که این حالت در افراد سیگاري بیشتر است. مطالعات انجام شده در افراد سنین ۵۵ تا ۶۹ ساله نشان داده است که این افزایش نسبت با افزایش مرگ و میر خصوصا" مرگ و میر ناشی از بیماري هاي عروق کرونر مرتبط است. کاهش آلبومین و کلسترول سرم، از شاخص هاي مرگ و میر دوران سالمندي هستند زیرا کاهش سطح این دو فاکتور در سرم ارتباط مستقیم با دریافت کم پروتئین – انرژي داشته و در پاسخ به افزایش سطح سیتوکین هاي در گردش مثل فاکتور-a3 تومورنکروسیس یا اینترلوکین-۱ می باشد. سطح سرمی آلبومین کمتر از gr/dl ۳ به شدت با مرگ متعاقب آن ارتباط دارد.

در سالمندان نقش چربی ها حیاتی است. چربی به عنوان عامل موثر در تولید انرژي در زمان قحطی و کم غذایی و محافظت کننده در برابر شکستگی لگن عمل می کند و در حفظ تعادل گرمایی بدن (Termoregulation) نقش دارد.

سالم بمانید و شاد

گروه تولید محتوای کوشان

منبع : دانشکده علوم پزشکی اصفهان